De wijk - Wisselwerking tussen onderwijs en stedelijke vernieuwing

Het lijkt zo logisch. Als wijken veranderen, veranderen basisscholen. En als basisscholen veranderen, veranderen wijken. Wat betekent deze wisselwerking tussen de school en de wijk nu in theorie? En wat zien wij terug in de praktijk? In veel gevallen is er onvoldoende aansluiting tussen onderwijs en wijkvernieuwing, maar er zijn ook navolgbare praktijkvoorbeelden.

 

Aandachtspunten

-Het algemene inzicht over de aanpak van wijken, ofwel de stedelijke vernieuwing, is in de afgelopen tijd verschoven van de woning naar de bewoner. Voorop staat de verbetering van de sociaaleconomische positie van bestaande bewoners. Via kleine stappen op de woonladder. Via werk. Via vrijetijdsactiviteiten. En via breed onderwijs. 

-Gaat het over de wisselwerking tussen stedelijke vernieuwing en het onderwijs, dan spreekt onderzoek zelfs over een wederzijdse afhankelijkheid. Gaat het goed met de bewoners, dan gaat het goed met de wijk. 

-Van een wisselwerking of zelfs wederzijdse afhankelijkheid is echter in de praktijk nog weinig terug te zien. Er is eerder sprake van mismatches dan van matches. 

 

Voorbeelden

-Afstemming tussen integrale wijkvernieuwing en onderwijs: Spilcentrum De Barrier, Eindhoven 

-Afstemming tussen wijkvernieuwing en onderwijs:  SBO De Kans, Amsterdam  

Mismatches tussen wijkvernieuwing en onderwijsvernieuwing

-In kwetsbare wijken richten het onderwijs en de stedelijke vernieuwing zich op dezelfde bewoners, namelijk de leerlingen en hun ouders. Maar noch het onderwijs, noch de twee belangrijkste spelers in de stedelijke vernieuwing (gemeentes en corporaties) hebben kennis van elkaars beleid.   

-Goed onderwijs dichtbij huis is een van de belangrijkste vestigingsfactoren voor bewoners met kinderen. Des te opmerkelijker is tegelijkertijd het maatschappelijk verzet tegen nieuwbouw en verbouw van scholen in wijken. 

-Stedelijke vernieuwing zorgt voor onrust in de wijk. En deze onrust treft basisscholen gedurende vaak vele jaren (grote in- en uitstroom van kinderen, meer aandacht nodig voor zorg in plaats van onderwijs). Juist tijdens de aanpak van wijken is dus excellent onderwijs nodig, maar het oplossen van alledaagse problemen krijgt vooralsnog de overhand. 

-Niet stenen, maar mensen. Dat lijkt het mantra van de afgelopen jaren. Onderzoek wijst echter uit dat het moet gaan om mensen én stenen. De kwaliteit van wijken en het onderwijs zijn gebaat bij nieuwbouw en verbouw. 

-Nieuwbouw werkt, zo werd hiervoor al gesteld. Maar te vaak wordt ook gebouwd voor de leegstand, omdat bij gebrek aan strategisch voorraadbeleid elke school de groei van het aantal leerlingen naar zich toe rekent. 

-Tot slot blijven veel praktische verbindingen tussen de wijk en de school onbenut. Zo kan de school ruimte bieden aan informatiebijeenkomsten, vergaderingen of een koffieochtend voor ouders en vice versa kunnen leerlingen zoveel meer betekenen voor de wijk (klussen, zwerfvuil opruimen, groente kweken). Deze quick wins blijven te veel uit.   

 

Goede voorbeelden van navolgbare matches

Er zijn ook goede voorbeelden van navolgbare matches tussen stedelijke vernieuwing en onderwijs, zoals voorbeelden in de scholenbouwatlas laten zien (De Barrier, Eindhoven; De Kans, Amsterdam). Deze voorbeelden leveren de volgende aanbevelingen op: 

-Stem het strategisch voorraadbeleid van corporaties, de gemeentelijke visie op voorzieningen en buitenruimte alsmede het accommodatiebeleid en de pedagogische visie van scholen op elkaar af. Gemeenschappelijk is immers de doelgroep van al deze beleidskaders: de bewoners van de wijk. 

-Zorg dat het onderwijs niet alleen na de aanpak van de wijk goed tot excellent is, maar juist al in de fase van stedelijke vernieuwing. Dat is immers de fase waarin ouders bepalen in de wijk te blijven of te verhuizen. Goed onderwijs is een vestigingsfactor van formaat. 

-Stem breed basisonderwijs niet alleen af op de noden, maar ook op de potenties van de wijk. Te veel lijkt nu nog de nadruk te liggen op het oplossen/voorkomen van problemen, terwijl breed onderwijs juist ook initiatieven en ondernemerschap uit de wijk kan stimuleren. 

-Programmeer niet alleen activiteiten op school, maar juist ook op de schoolpleinen en buitenruimte in de wijk. Zo worden beheerproblemen voorkomen en wordt zichtbaar gemaakt wat de school voor de wijk betekent en andersom. 

-Onderken dat verbouw en nieuwbouw een impuls zijn voor het onderwijs en de wijk. Fysieke vernieuwing werkt. 

-Benut letterlijk de ruimte die scholen kunnen bieden voor activiteiten uit de wijk.

-En … breng het organiserend vermogen uit de wijk en de school bij elkaar. Uit de meest geslaagde voorbeelden van matches tussen de school en de wijk blijkt elke keer maar weer dat het gedreven directeuren en onderwijskrachten en ondernemende wijkbewoners zijn die, soms tegen alle weerstand en belemmeringen in, de mooiste cross-overs weten te organiseren. Het is en blijft mensenwerk.

 

Meer lezen?

In de Scholenbouwtlas. Verbouwen als nieuwe opgave voor basisscholen en kindcentra (het boek), staat een uitvoeriger tekst over dit onderwerp.

(Afbeelding boven: Spilcentrum De Barrier, Eindhoven, foto Bas Gijselhart)

(Afbeelding onder: SBO DE Kans, Amsterdam, foto Kees Hummel)