Informatie

Verantwoording en methode

Een verbouwing in het vooruitzicht

Het verbouwen van voorzieningen voor basisonderwijs en kinderopvang is actueel. Schoolleiders stellen dat er veel achterstallig onderhoud is en dat de scholen niet goed geschikt zijn voor de huidige onderwijsbehoeftes en opvang. Zo blijkt uit onderzoek van Oberon (31 okt 2013) in opdracht van het ministerie van OCW. Bovendien zijn sinds januari 2015 scholen zelf meer verantwoordelijk voor verbouwactiviteiten, door de overheveling van gelden voor buitenonderhoud en aanpassingen van gemeenten naar schoolbesturen. Voor opdrachtgevers en ontwerpers ligt hier een grote opgave. Toch blijkt de praktijk voor opdrachtgevers en gebruikers vaak ondoorzichtig en zijn de ruimtelijke mogelijkheden onvoldoende bekend. Programma’s van eisen zijn vaak verouderd. De Scholenbouwatlas laat voorbeelden zien van ruimtelijke oplossingen. De aanleiding voor het onderzoek vloeit voort uit het advies van de Rijksbouwmeester Scholenbouw in topconditie (2009), waarin gesteld wordt dat de huidige programma’s van eisen voor primair onderwijs vaak verouderd zijn.

Methode

De Scholenbouwatlas beschrijft de verbouwingen steeds aan de hand van drie hoofdaspecten: de context, de ruimtelijke ingreep van de verbouwing zelf met de sfeer, en het gebruik, het functioneren. Allereerst de context: die is heel breed, maar de relevante wordt eruit gelicht. Zo kan de context stedenbouwkundig, beleidsmatig of onderwijskundig zijn. Als methode is gekozen voor historisch onderzoek: door het in beeld brengen van ‘oude’ en ‘nieuwe situaties’ ontstaat (objectief, controleerbaar, wetenschappelijk) inzicht in de verandering. Soms is de situatie ‘voor de verbouwing’ en ‘na de verbouwing’ relevant. In andere gevallen geeft juist de ‘oorspronkelijke bouw’ en ‘huidige situatie’, eventueel met een tussenfase, een goed beeld van de ruimtelijke ontwikkeling. Per gebouw is een keuze gemaakt, die mede afhankelijk is van de beschikbaarheid van materiaal. Indien uit historisch onderzoek onvoldoende duidelijkheid ontstaat over de oorspronkelijke bouw (tekeningen zijn niet bewaard of zijn niet aangetroffen in de gemeentelijke archieven), beïnvloedt dat de keuze vanzelfsprekend. Door de onderzoeksresultaten te publiceren en breder kenbaar te maken ontstaat inzicht in de mogelijkheden van verbouwingen, die als voorbeeld kunnen dienen voor schoolbesturen die op het punt staan zelf een afweging te maken of hun school eventueel geschikt zou zijn om te worden verbouwd.

Bijdrage uit het veld

De voorbeelden van verbouwingen in deze publicatie zijn voorgedragen door het veld zelf. Bij de aanvang van het onderzoek in 2012 zijn oproepen gedaan via Architectuur Lokaal, Bond van Nederlandse Architecten (BNA) en het Kenniscentrum Ruimte voor Onderwijs en Kinderopvang (Ruimte-OK). Zij stuurden een directe oproep aan hun leden of plaatsten aankondigingen op hun website. Gevraagd werd verbouwingen voor te dragen die de inzender relevant vond vanwege de actualiteit van de opgave. Op die wijze zijn gemeentes benaderd (Architectuur Lokaal), ontwerpers (BNA) en schoolbesturen (Ruimte-OK). Daarnaast hebben studenten en onderzoekers ook zelf gebouwen ingebracht. Deze werkwijze leverde een vrij brede nationale dwarsdoorsnede op, zoals de bedoeling was. Uit de inzendingen die voldeden aan de criteria (Is het een verbouwing? Is het in gebruik voor basisonderwijs of opvang?) is een keuze gemaakt, waarbij gelet is op evenredige thematische en geografische vertegenwoordiging. De redactie wil met de atlas een beeld geven van de veelheid aan ruimtelijke oplossingen, zo veel mogelijk verdeeld over Nederland.

Scholenbouwatlas en Scholenbouwwaaier

De Scholenbouwatlas is een verdiepingsslag van de Scholenbouwwaaier die in 2011 is verschenen. De Scholenbouwwaaier is een communicatiemiddel voor gebruikers die op het punt staan aan de slag te gaan met de bouw of verbouw van hun school. De waaier biedt de gebruikers en opdrachtgevers een praktisch instrument om ambities ten aanzien van de huisvesting in een vroeg stadium van de (ver)bouw op een eenvoudige manier bespreekbaar te maken en helder te formuleren. De waaier is opgebouwd rond de thema’s proces, beleving, gebruik, techniek en economie, waarmee gebruikerswensen gestructureerd in het Programma van Eisen kunnen worden opgenomen. Met de Scholenbouwatlas wordt de waaier aangevuld met voorbeeldgebouwen die ruimtelijk worden toegelicht. De atlas sluit aan op thema’s en ontwerpaspecten van de Scholenbouwwaaier. Door inzichten die zijn opgedaan met het verbouwen van scholen via de Scholenbouwatlas straks mede te ontsluiten via de Scholenbouwwaaier wordt daarmee opgedane kennis maximaal verspreid. De beide hulpmiddelen staan niet op zichzelf, maar versterken elkaar en zijn aanvullend.

Afbeelding: De nieuwe bibliotheek in Basisschool De Kameleon (foto Studio Moni)